Nieuwtjes

Schilderen als ultieme vrijheid. Over het werk van Bart Vinckier

Take a little walk to the edge of town and go across the tracks. Where the viaduct looms, like a bird of doom as it shifts and cracks. Where secrets lie in the border fires, in the humming wires. Hey man, you know you’re never coming back. Past the square, past the bridge, past the mills, past the stacks (Nick Cave, Red Right Hand)

Een van mijn eerste herinneringen aan Bart dateert van het schildersatelier in de academie in Roeselare. De ernst in zijn blik tijdens een korte pauze van het schilderen, zijn focus op het werk in wording en op het beeldmateriaal in zijn hand, zie ik nog altijd scherp voor ogen. Groen achter de oren, nieuw in het atelier, sloeg ik hem gade en was ik erg onder de indruk van zijn sérieux. Een beetje geïntimideerd zelfs.

17 jaar later delen we ons atelier en leven. En tot op de dag van vandaag herken ik diezelfde ernst. Schilderen is geen luchtige bezigheid voor Bart. Het is een intens proces van nadenken, zwoegen, wroeten, zoeken, smeren, overschilderen, … tot het uiteindelijk iets is. In veel verschillende, relatief korte schildersessies bouwt Bart zijn beeld op en ontstaat gelaagd werk. In zijn recente, abstracte schilderijen, speelt toeval en experiment een belangrijke rol. Een verfspat of veeg vormt de aanzet voor een nieuwe borstelstreek. Zonder vooropgesteld beeld gaat hij aan de slag en laat hij zich leiden door het schilderij dat tot stand komt.

De voorbije jaren zag ik Bart evolueren van een figuratieve naar een meer abstracte stijl. Geleidelijk aan transformeerde zijn werk naar een vrij en gelaagd spel van verf en vorm. Een verandering die niet zonder slag of stoot ging en waarbij Bart vaak naar houvast zocht. Bij een vluchtige aanblik staat een recent werk zoals A brisk walk (2020) ver af van een ouder werk zoals Keiner Wüsste (2008). Maar laat je niet misleiden door de vorm. Ook in het vroeger, figuratief werk stonden de verf en de sterke toets centraal. Dat Bart een echt schilderbeest is, is al lang duidelijk. Maar waar je als kijker nog sterk geleid werd door het beeld in zijn vroeger werk, neemt de verf zelf het in zijn recente schilderijen helemaal over.

Als ik één inhoudelijke, gemene deler zou moeten benoemen in het oeuvre van Bart, dan zou het vrijheid zijn. Het ouder werk onderzocht de grenzen van de individualiteit en de verhouding van de mens tot de wereld waarin hij leeft. De relatie van de gewone man tot economische of politieke machtsstructuren, de kleine mens in de grote geschiedenis, is een thematiek die Bart blijvend fascineert. Finaal draait het om het streven van de mens naar ultieme vrijheid, binnen een realiteit die bepaalde begrenzingen oplegt. Waar dit concept in zijn ouder werk vooral zichtbaar was in de figuratie, is het alom tegenwoordig in Barts recent werk. Zowel in het proces als in het uiteindelijke, abstracte beeld, spat de vrijheid ervan af. Het oppervlak van de schilderijen verraadt een grote gelaagdheid en de verfhuid draagt sporen als ware het littekens van een intense en moeizame zoektocht naar de ultieme vrijheid, het Eden. Soms denk ik dat de evolutie in het werk van Bart een veruitwendiging is van de steeds bijkomende verwachtingen vanuit zijn leefomgeving. Alsof het streven naar zijn Eden wordt aangescherpt doorheen de jaren en hij de vrijheid maximaal opzoekt in zijn kunst.

Als kunstenaarskoppel, begrijpen we van elkaar hoe belangrijk de kunst voor de ander is. We praten en reflecteren vaak over ons werk. Maar op momenten dat we beiden aan de slag zijn in het atelier, vertoeven we elk in onze eigen zone. Het schilderen zelf is immers een hoogst individuele aangelegenheid. Nick Cave houdt ons geregeld gezelschap in het atelier. Ooit zei Bart dat hij ervan droomde om te schilderen zoals Nick Cave muziek maakt. Als ik de vrije, associatieve teksten van Nick beluister, begrijp ik perfect waar die droom vandaan komt.

Ze was 22 toen ik haar leerde kennen en verre van een doetje; tussen stoere bouwvakkers stond ze op hoge stellingen aan de kust om in hevige wind flatgebouwen te schilderen. Maar evengoed voerde ze restauratiewerk uit in het Chinees paviljoen, het stadhuis in Brussel of het koninklijk paleis. Als ik daarop terugkijk, valt me op hoe trouw ze al die jaren gebleven is aan zichzelf, veel is ze in al die tijd niet veranderd. Een fantasierijke speelvogel met een grote werklust en een nuchtere, onverbloemde kijk op de wereld. Persoonsverheerlijking kent ze niet; ze heeft respect voor wie dat toekomt maar ze heeft geen idolen. Ook goed om te weten: ze is niet lichtgeraakt, maar als je haar kwetst zal ze het niet snel vergeten.

Eén van de eerste dingen die ik van haar leerde: behalve een huis koop je niets wat je niet in één keer kunt betalen. Door afbetalingen word je een slaaf van jezelf.
Je doet haar geen plezier met een boeketje bloemen, want ze begrijpt niet waarom je iets moois dood maakt enkel en alleen om het een paar dagen in een vaas te kunnen zetten. Juwelen of make up: het betekent niets voor haar, het is alleen maar uiterlijke schijn. Ze heeft enkele handtassen, maar die heeft ze zelf gemaakt. Ze weet wat ze wil en dan, als het enigszins mogelijk is, doet ze of maakt ze het zelf – vol overgave – zoals met alles waaraan ze begint.

Ze is een natuurtalent, heb ik dat al gezegd? Ze kan alles, het is echt waar! Zolang ik haar ken is ze nog nooit iets uit de weg gegaan. Ze richt tuinen in, verbouwt huizen. Het is het tweede huis waarin ik met haar woon. Ieder huis wordt grondig aangepakt, opnieuw ingericht, in fasen natuurlijk want ook al doe je het meeste zelf, alles kost handenvol geld en haar vader is geen minister. Trouwens, die van mij was dat ook niet. We hebben zoveel mogelijk zelf gedaan. 
Maar zij is een heel stuk veeleisender dan ik. En ze is vooral streng voor zichzelf. Ze verbouwt het huis en decoreert het. Ze werkt alles meteen af, want wat je laat liggen komt er niet meer van. Ze ziet een verbouwing ook als een soort kunstwerk, maar dan eentje waar je in kunt wonen. 
Deuren installeren. Muren metselen. Kasten, tafels, bankjes maken… Je kunt doen alsof het moeilijk is maar je maakt haar niets wijs. Zelfs ons servies heeft ze zelf ontworpen. 
Voor de volledigheid; ikzelf kan bijna niets van dat alles. 

Daar bovenop is ze ook nog eens een perfectionist: ze maakt het, en wanneer het niet goed is maakt ze het opnieuw. Tot het perfect is. 
Ze heeft er een hekel aan dat ze zo’n strever is; veel liever was ze een broekveger geweest maar wat doe je eraan als het in je bloed zit en je ook nog eens zo bent opgevoed? Je moet het doen met wat je gekregen hebt en daar heb je je bij neer te leggen. 

Bezoekers zeggen soms dat ze geluk heeft met zo’n sfeervol en geriefelijk groot atelier thuis. Maar opnieuw, ze heeft het niet cadeau gekregen maar alles zelf gedaan. En wat ze niet zelf kon heeft ze bekostigd met haar beeldhouwwerk, ze is daar heel principieel in.
Verbouwingen, we hebben ons deel gedaan. Het was eventjes doorbijten maar ik ben de laatste om te klagen want hiermee heeft ze ons huis, onze tuin met atelier, zo naar ons hand gezet dat het ons eigen paradijs geworden is. We zijn graag thuis, we hebben er alles, we doen er geen vlieg kwaad en te aanwezige spinnen worden voorzichtig buitengezet. 
Het is een eeuwigheid geleden dat wij nog op reis gingen.

Haar atelier is ondertussen haar wonderkamer geworden; alles is er mogelijk. De ideeën borrelen er op, de meest waanzinnige wezens komen er tot leven. Als ze met een beeldhouwwerk bezig is, gaat al haar tijd daar naartoe. Het is een gevecht dat ze levert en al de rest moet wijken. Op de dagen dat ze thuis is, doet ze haar werkschort aan en vertrekt na het ontbijt naar haar atelier. En daar blijft ze de hele dag. Soms kom ik eens kijken en zie dan hoe gepassioneerd ze bezig is. Het is heerlijk om te zien. ’s Avonds ga ik er voorzichtig binnen met een aperitiefje. Dan schrikt ze dat het weeral zo laat is. 
Wij hebben geluk, we moeten geen spullen kopen om ons goed te voelen. Zij maakt een beeld, ik schrijf een stukje.

Ze is ook een geweldige kok, ik overdrijf echt niet; wie vroeger, toen wij het nog runden, in ons eetcafé – het Walhalla – langskwam kan dat alleen maar beamen. Vandaag begeleidt ze een creatief atelier. Het is een parttime job. Ze heeft dat nodig zegt ze: zonder die input zou de output niet hetzelfde zijn. Zo speelt ze elke dag; tekent, schildert, bedenkt conceptueel werk. Maar haar passie ligt in het beeldhouwen. En het liefste grote stukken: ze last een skelet in metaal waarrond ze het beeld met klei opbouwt waarover dan weer een mal komt zodat ze kan beginnen gieten, vaak maandenlang werk, veel slepen en sleuren. Je vraagt je af waar ze de energie vandaan blijft halen. 
Haar stem draagt ver en het minste dat je kunt zeggen is dat ze heel aanwezig is. Ze filosofeert er graag op los. Als ze in haar atelier zit hoor ik de muziek soms tot in huis. Dan kun je haar zien dansen. Ze huilt bij een droevige film. Maar als het erop aankomt, gelooft ze alleen maar wat ze ziet. Ze is gewoon slimmer dan ik. 

En ze heeft een groot hart. Want hoewel ze de moederliefde moest ontberen, zit er een warme moeder in haar verscholen. Wij hebben geen kinderen maar onze huisdieren laten het geregeld blijken: ik ben om mee te spelen, zij krijgt de liefdevolle likjes, op haar schoot trappelen ze, vallen er in een diepe, zorgeloze slaap. Ook klanten uit ons café of bezoekers van haar creatief atelier hebben me achteraf al meermaals laten weten hoeveel ze aan haar wijze raad en bemoedigende woorden hebben gehad. 
Meestal voegen ze er dan nog eens aan toe wat voor een gelukzak ik eigenlijk ben. Maar dat weet ik al lang.